Nikol A-2

POLSKA

Jednosilnikowa szkolna i obserwacyjna łódź latająca (amfibia).

---

Pod koniec lat 20-tych po raz pierwszy pojawiła się w Polsce koncepcja wyposażenia kilku posiadanych okrętów wojennych w wodnosamoloty pokładowe. Miały one startować z pokładu okrętu z wyrzutni katapultowej, a po wodowaniu obok okrętu byłyby podnoszone na pokład przy pomocy dźwigu. W latach 1929-1930 Kierownictwo Marynarki Wojennej (KMW) ustaliło założenia dla dużego stawiacza min ORP "Gryf", które m.in. przewidywały posiadanie przez ten okręt samolotu pokładowego. W tym samym czasie sformułowano wymagania dla wodnosamolotu pokładowego oraz odpowiedniej wyrzutni z katapultą i przystąpiono do prac projektowych.

W odpowiedzi na postawione warunki w Państwowych Zakładach Lotniczych w Warszawie inżynier Zygmunt Puławski rozpoczął prace nad łodzią latającą (amfibią) PZL-12 (PZL-H), której prototyp oblatano w lutym 1931 roku. Niestety, już 21 marca 1931 roku podczas jednego z lotów próbnych samolot uległ katastrofie, w wyniku której Zygmunt Puławski poniósł śmierć. Był to znakomity polski konstruktor, twórca m.in. całej rodziny samolotów myśliwskich od P.1 do P.11.

W maju 1929 roku inżynier Jerzy Nikol rozpoczął na własną rękę prace projektowe nad inną niewielką jednosilnikową amfibią w układzie łodzi latającej, oznaczoną A-2. Samolot mał posłużyć jako "demonstrator technologii" dla projektowanej dwusilnikowej czteromiejscowej amfibii A-1. W 1930 roku poddano badaniom w tunelu Instytutu Aerodynamicznego w Warszawie model kadłuba łodzi, a w 1934 roku model całego samolotu. Wyniki badań aerodynamicznych były pomyślne i w 1935 roku projekt i obliczenia samolotu A-2 uzyskały pozytywną opinię Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa (IBTL).

A-2 była dwumiejscową jednosilnikową łodzią latającą wyposażoną dodatkowo w chowane ręcznie podwozie kołowe ze stałą płozą lub kółkiem ogonowym. Koła chowane były do wnęk w dolnej powierzchni skrzydła przy pomocy korby w kabinie pilota, a wypuszczane samoczynnie pod własnym ciężarem, po zwolnieniu blokady. Konstrukcja samolotu była drewniana, kryta sklejką i płótnem. Silnik umieszczono w gondoli wysoko nad kadłubem, dzieki czemu odsunięto śmigło od powierzchni wody. Śmigło pracowało w układzie pchającym. Zastosowano podwójne usterzenie pionowe, aby odsunąć stateczniki od strefy zaburzeń spowodowanych strumieniem zaśmigłowym. Dwóch członków załogi miało miejsca obok siebie we wspólnej kabinie umieszczonej w przodzie kadłuba przed skrzydłem.

W 1936 roku rozpoczęto budowę prototypu amfibii A-2 w warsztatach Morskiego Dywizjonu Lotniczego (MDLot) w Pucku, ale prowadzono ją na pół amatorsko, bez oficjalnego zamówienia ze strony KMW. W tym czasie bowiem Marynarka Wojenna zrezygnowała z planów umieszczenia samolotu pokładowego na ORP "Gryf", natomiast rozpatrywano propozycję wyposażenia w takie samoloty dwóch przyszłych niszczycieli zmodyfikowanego typu "Grom", których budowę rozpoczęto w 1939 roku w stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni (były to ORP "Huragan" i ORP "Orkan") oraz jednego krążownika o wyporności około 4500 ton, którego zamiar budowy Polska zgłosiła już w lipcu 1936 roku na posiedzeniu Ligi Narodów w Genewie (zobacz przypis 1). W sumie przyszłe zapotrzebowanie na wodnosamoloty pokładowe KMW określiło na około 8-10 sztuk.

Amfibia Nikol A-2 na lotnisku w bazie MDLot w Pucku.
(zdjęcie z archiwum Andrzeja Glassa)

Na wiosnę 1939 roku prototyp A-2 - jeszcze bez podwozia kołowego - został ukończony, a w dniu 4 marca bosman pilot W. Kaczmarczyk dokonał w Pucku jego oblotu. Testy amfibii prowadzono aż do wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku i tym samym A-2 stała się pierwszą i jedyną amfibią polskiej konstrukcji, która przeszła próby startu z wody i wodowania. W tym samym czasie zamontowano również koła podwozia. KMW zainteresowane było wykorzystaniem samolotu A-2 do zadań szkoleniowych, obserwacyjnych i patrolowych. Było też bardzo prawdopodobne, że maszyny weszłyby na wyposażenie reaktywowanej Rzecznej Eskadry Lotniczej (REL) w Pińsku. W dniu 1 września prototyp ewakuowano lotem z bazy MDLot w Pucku do basenu portu wojennego na Helu, gdzie w czasie jednego z nalotów niemieckich bombowców został on lekko uszkodzony (wiele starszych źródeł podaje, że całkowicie zniszczony, ale nie jest to prawdą). Po kapitulacji obrońców Helu Niemcy znaleźli lekko uszkodzoną amfibię i wywieźli ją do Rostocku w Niemczech. Po naprawie A-2 otrzymała bardzo nietypowe niemieckie znaki rejestracyjne D-GÖTZ , ale nie są znane jej dalsze losy. Wiadomo, że samolotem zainteresowana była początkowo zarówno Luftwaffe, jak i Kriegsmarine, ale do szerszych prób A-2 w rękach niemieckich najprawdopodobniej nie doszło. Wg [7] amfibia była też podczas wojny widzana w bazie Dievenow (Dziwnów).

Amfibia Nikol A-2 podczas prób na wodach Zatoki Puckiej.
(zdjęcie z archiwum Andrzeja Glassa)

Inżynier Jerzy Nikol pracował jeszcze nad projektem większej, czteromiejscowej dwusilnikowej amfibii oznaczonej A-4, przeznaczonej do szkolenia personelu lotnictwa morskiego oraz do zadań łącznikowych i komunikacyjnych, w tym także cywilnych. Projekt ten, będący bezpośrednim rozwinięciem projektu A-1 i bazujący na doświadczeniach z A-2, nie został już zrealizowany.

---

Dane taktyczno-techniczne:

Konstrukcja: jednosilnikowy dwumiejscowy górnopłat wolnonośny z zakrytą kabiną załogi. Podłodzie jednoredanowe z dwoma pomocniczymi pływakami stabilizującymi pod skrzydłami. Podwozie trójpodporowe chowane z płozą lub kółkiem ogonowym. Konstrukcja drewniana z pokryciem sklejkowym i płóciennym. Usterzenie z podwójnymi statecznikami pionowymi, stateczniki poziome i pionowe wsparte zastrzałami. Zapas paliwa 235 litrów.

Wymiary

rozpiętość 12,60 m

długość 7,70 m

wysokość 3,10 m

powierzchnia nośna 21,50 m²

Masy

masa własna 630 kg

masa użyteczna 320 kg

masa startowa 950 kg

Obciążenia

obciążenie powierzchni nośnej 44,19 kg/m²

obciążenie mocy 9,90 kg/kW (7,31 kg/KM)

Osiągi

prędkość maksymalna około 147-150 km/h (wg [5] nawet 180 km/h)

prędkość przelotowa około 120 km/h

prędkość minimalna 80 km/h

prędkość wznoszenia 2,4 m/s na wysokości 0 m

pułap 3800 m

zasięg 600 km

Napęd: jeden 4-cylindrowy silnik rzędowy w układzie odwróconym, chłodzony powietrzem, typu De Havilland "Gipsy Major" o maksymalnej mocy startowej 96 kW (130 KM) i mocy nominalnej 88 kW (120 KM), napędzający stałe drewniane 3-łopatowe śmigło pchające

Uzbrojenie: brak

Załoga: 2 osoby

Wytwórnia: warsztaty Morskiego Dywizjonu Lotniczego, Puck, Polska

Produkcja: 1 prototyp

Użytkownicy: Polska, Niemcy

Więcej o samolocie Nikol A-2 znajdziesz na stronach Captured Planes of the World

---

Przypisy:

(1) wg wydanej niedawno książki J. W. Dyskanta "Polska Marynarka Wojenna w 1939 roku", cz.1 "W przededniu wojny" (AJ-Press, Gdańsk 2000) po jednej amfibii A-2 miały także otrzymać dwa nowe okręty podwodne zmodyfikowanego typu "Orzeł". Podobną informację o zamiarach "skojarzenia" amfibii A-2 i okrętu podwodnego "Orzeł" można również znaleźć w książce T. C. Treadwell'a "Powietrzny atak spod wody. Historia podwodnych lotniskowców" (AJ-Press, Gdańsk 2002). Nie wiadomo jednak gdzie i w jaki sposób samoloty miały być hangarowane na pokładzie okrętów ani jaka miała być procedura ich użycia.

(2) znane jest zdjęcie amfibii A-2 z taką rejestracją, wykonane w bazie wodnosamolotów w Rostocku prawdopodobnie pod koniec 1939 lub na początku 1940 roku. Jednak rejestracja D-GÖTZ jest nietypowa, gdyż - jak podaje Andrzej Glass w [4] - litera G nadawana była samolotom transportowym, a Nikol A-2 jako samolot lekki powinien otrzymać literę E. Ponadto w niemieckich rejestracjach nie używano litery Ö. Można stąd wysunąć wniosek, że cała rejestracja była fikcyjna, a nie urzędowa. W dodatku słowo "Götz" używane było przez Göthego jako określenie Króla Olch. Zatem jest możliwe, że samolot A-2 w rękach niemieckich nie był oficjalnie zarejestrowany, a więc i użytkowany (przynajmniej w okresie wykonywania zdjęcia). (powrót do tekstu)

---

Wykaz literatury:

1. A. Glass "Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939", WKiŁ, Warszawa, 1976

2. Z. Jankiewicz "Wodnosamoloty", Wydawnictwo MON, Warszawa, 1986

3. A. Morgała "Samoloty w polskim lotnictwie morskim", WKiŁ, Warszawa, 1985

4. Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 9/83

5. A. Morgała "Polskie samoloty wojskowe 1918-1939", Wydawnictwo MON, Warszawa, 1972

6. T. C. Treadwell "Powietrzny atak spod wody. Historia podwodnych lotniskowców", AJ-Press, Gdańsk, 2002

7. A. Morgała "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2003

zdjęcia/photos: archiwum Andrzeja Glassa