RWD-17W

POLSKA

Jednosilnikowy samolot i wodnosamolot szkolno-treningowy.

---

Pod koniec 1936 roku w Doświadczalnych Warsztatach Lotniczych (DWL) w Warszawie rozpoczęto projektowanie dwumiejscowego samolotu szkolno-treningowego zdolnego do wykonywania zaawansowanej akrobacji, oznaczonego RWD-17. Samolot - opracowany przez inż. Bronisława Żurakowskiego na podstawie koncepcji inż. Jerzego Drzewieckiego - powstał na zamówienie Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP) i stanowił typ pośredni pomiędzy dwumiejscowym samolotem szkolnym RWD-8 a jednomiejscowym samolotem akrobacyjnym RWD-10. Swoją koncepcją konstrukcyjną oraz wyglądem przypominał on zresztą bardzo popularny w szkolnictwie lotniczym typ RWD-8.

Tymczasem w 1937 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej (KMW) przystąpiło do realizacji 6-letniego planu rozbudowy i modernizacji polskiej floty, w tym również lotnictwa morskiego. Plan zakładał całkowitą wymianę do 1942 roku sprzętu m.in. Eskadry Szkolnej Morskiego Dywizjonu Lotniczego (MDLot). W związku z tym KMW zwróciło uwagę na najnowszy wówczas samolot szkolno-akrobacyjny RWD-17, zlecając zakładom DWL opracowanie jego wersji pływakowej. Samolot miał służyć do szkolenia i treningu pilotów wodnosamolotów, w tym także treningu zaawansowanego, a w razie potrzeby również do zadań obserwacyjnych, łącznikowych i kurierskich. W konfiguracji jednomiejscowej umożliwiał też wykonywanie większości figur akrobacji lotniczej.

Prace nad pływakowym wariantem RWD-17 - oznaczonym RWD-17W - rozpoczęły się na wiosnę 1938 roku. Głównym autorem projektu konstrukcyjnego i tym razem był Bronisław Żurakowski, który oparł się na koncepcji opracowanej przez inż. Stanisława Rogalskiego. Był to zastrzałowy górnopłat w układzie "parasol" z odkrytymi kabinam. Miał typową dla zakładów DWL konstrukcję z kratownicowym kadłubem spawanym z rur stalowych, oprofilowanym listwami drewnianymi i krytym w przedniej części blachą duralową, a w pozostałej płótnem. Dwudźwigarowe skrzydło miało konstrukcję drewnianą, krytą płótnem. Również usterzenie było drewniane, przy czym stateczniki były kryte sklejką, a stery płótnem. Samolot wyposażony został w dwa pływaki, które w razie potrzeby można było szybko zastąpić podwoziem kołowym. Nowy był silnik wraz z łożem oraz usterzenie pionowe, z dodaną płetwą pod kadłubem. Do napędu samolotu postanowiono zastosować niemiecki 7-cylindrowy silnik gwiazdowy typu Siemens Bramo Sh-14a.

Pierwszy prototyp RWD-17W (numer rejestracyjny SP-BPB) z podwoziem kołowym. Na kadłubie pod kabinami załogi widać napis fundacyjny KOLEJARZ WARSZAWSKI XIV, a na stateczniku pionowym odznakę LOPP. Samolot nie ma jeszcze płetwy podkadłubowej.
(zdjęcie: archiwum Andrzeja Glassa)

Pierwszy prototyp RWD-17W, oznaczony cywilną rejestracją SP-BPB i napisem fundacyjnym KOLEJARZ WARSZAWSKI XIV - jako że budowę prototypu sfinansowano ze składek kolejarzy warszawskiego węzła PKP - oblatany został 15 czerwca 1938 roku na lotnisku Okęcie przez pilota doświadczalnego DWL Eugeniusza Przysieckiego. Samolot miał podwozie kołowe i w takiej postaci przeleciał do bazy MDLot w Pucku, gdzie nastąpił montaż metalowych pływaków amerykańskiej firmy Edo (wg [7] pływaki zamontowano już na Okęciu). W projektowaniu instalacji pływaków uczestniczył jako konsultant inż. Jerzy Nikol, znany m.in. z konstrukcji małej jednosilnikowej łodzi latającej A-2.

Próby w konfiguracji wodnosamolotu, przeprowadzone w Pucku pod nadzorem Instytutu Technicznego Lotnictwa (ITL) w dniach od 7 do 12 października 1938 roku, przebiegały pomyślnie. W dniu 20 października 1938 roku samolot został uroczyście przekazany przez Zarząd Główny LOPP odbiorcy. Nastepnie maszyna powróciła do Warszawy, gdzie w okresie od 24 października do 3 grudnia 1938 roku przeprowadzono podobne próby, ale w wersji kołowej. Samolot uznano za łatwy i poprawny w pilotażu, a jego ogólne własności lotne i osiągi oceniono bardzo wysoko. W związku z tym 23 grudnia 1938 roku samolot dopuszczono do eksploatacji, co potwierdzono orzeczeniem ITL z dnia 10 stycznia 1939 roku. W marcu 1939 roku prototyp RWD-17W wszedł do próbnej eksploatacji w Eskadrze Szkolnej MDLot [7].

Pierwszy prototyp RWD-17W po wyposażeniu w pływaki firmy Edo podczas prób morskich w Zatoce Puckiej. Z samolotu usunięto napis fundacyjny i odznakę LOPP, ale zachowano cywilną rejestrację SP-BPB. Pod tylną częścią kadłuba widać dużą płetwę podkadłubową. Barwne elementy ozdobne na skrzydłach, stateczniku poziomym, osłonie silnika i kadłubie miały kolor czerwony (zobacz rysunek poniżej).
(zdjęcie: archiwum Andrzeja Glassa)

Ten sam samolot w widoku z lewej strony.
(rysunek: Krzysztof Cieślak)

W tym samym czasie KMW zamówiło w DWL budowę kolejnych 5 egzemplarzy RWD-17W z terminem dostawy do końca lipca 1939 roku, z czego 3 miały być przekazane do tworzonej w Pińsku Rzecznej Eskadry Lotniczej (REL). I tym razem maszyny miały zostać sfinansowane ze środków społecznych, a odpowiednią umowę z DWL zawarł w dniu 25 lutego 1939 roku Komitet im. Żwirki i Wigury przy ZG LOPP. Cena jednego egzemplarza wraz z silnikiem wynosiła 40 tys. zł [7]. Wszystkie 5 samolotów zostało wybudowanych w oznaczonym terminie z podwoziem kołowym i oblatanych pomiędzy 16 a 25 sierpnia przez E. Przysieckiego. Pływaki - tym razem konstrukcji drewnianej, wykonane przez Warsztaty Szybowcowe inż. A. Kocjana - miały być zamontowane dopiero w Pucku.

Dwa z tych samolotów (numery fabryczne 313 i 315) zostały odebrane przez pilotów MDLot na Okęciu pod koniec sierpnia 1939 roku, lecz przed wybuchem wojny nie zdołały dotrzeć do Pucka. W dniu 2 września wszystkie RWD-17W ewakuowano na Bielany, a 4 września do Młocin. Tutaj oba wspomniane wyżej egzemplarze zostały przejęte przez lotnictwo wojskowe i wykorzystywane były krótko do zadań łącznikowych. Oba zostały zniszczone na lotnisku, przy czym egzemplarz nr 315 został zdobyty przez Niemców. Jego kadłub wraz z silnikiem odnaleziono w 1945 roku na poznańskim lotnisku Ławica. Obecnie silnik ten stanowi eksponat Muzeum Techniki w Warszawie [7].

Natomiast pozostałe trzy RWD-17W (numery fabryczne 311, 312 i 314) miały być przekazane MDLot w dniu 1 września, ale wybuch wojny przeszkodził w realizacji tych planów. Samoloty zostały 17 września ewakuowane z Młocin przez Stanisławów do Rumunii, razem z dużą grupą samolotów innych typów. Wg [1] miały one już wówczas namalowane znaki rozpoznawcze polskiego lotnictwa wojskowego. W Rumunii samoloty otrzymały początkowo cywilne numery rejestracyjne YR-CBA, YR-BRR i YR-AMI i były tam wykorzystywane podczas wojny i kilka lat po jej zakończeniu zarówno w lotnictwie cywilnym, jak i wojskowym (wg [5] dwa z nich uległy zniszczeniu już w 1939 roku).

Jedyny pozostający na stanie MDLot egzemplarz RWD-17W - pierwszy prototyp SP-BPB - przetrwał działania wojenne ukryty w lesie w najszerszym miejscu Półwyspu Helskiego, dokąd 1 września doprowadził go lotem z Pucka por. mar. pilot Józef Rudzki. Na kilka dni przed kapitulacją obrony Helu dwóch lotników podjęło próbę przelotu na tym samolocie do Szwecji. W dniu 30 września przed świtem samolot wystartował z Długiej Mielizny w Zatoce Puckiej w kierunku zachodnim, zatoczył krąg, przeleciał nad półwyspem na wysokości Juraty, ale po około 15 km lotu nad Bałtykiem silnik przerwał pracę i wodnosamolot spadł z niewielkiej wysokości do wody. Załogę uratowano, natomiast samolot zatonął. Jak się okazało, był to ostatni lot polskiego samolotu na wybrzeżu w czasie wojny wrześniowej 1939 roku.

W dniu 19 czerwca 1939 roku DWL otrzymały jeszcze jedno zamówienie na RWD-17W, tym razem z Syndykatu Eksportu Przemysłu Wojennego (SEPEWE). Samolot miał być przeznaczony dla Egiptu, a na jego eksport w dniu 12 lipca wyraził zgodę Oddział II Sztabu Generalnego. Maszyna, nosząca numer fabryczny 316, miała zostać dostarczona do 30 września 1939 roku, ale jej budowa nie została ukończona [7].

---

Dane taktyczno-techniczne samolotów RWD-17W:

Konstrukcja: jednosilnikowy dwumiejscowy górnopłat zastrzałowy w układzie "parasol" z odkrytymi kabinami załogi. Dwa pływaki jednoredanowe konstrukcji drewnianej (w prototypie duralowe firmy Edo). Zamiennie można było montować stałe trójkołowe podwozie z kółkiem ogonowym. Konstrukcja mieszana metalowo-drewniana z pokryciem sklejkowym i płóciennym. Usterzenie klasyczne, stateczniki poziome wsparte zastrzałami. Zapas paliwa maksymalny 111 litrów.

	RWD-17W
UWAGI	prototyp(1)		seryjny(2)
	pływakowy	kołowy	pływakowy
	2-miejscowy			1-miejscowy
WYMIARY
rozpiętość [m]	10,00
długość [m]	7,80
wysokość [m]	3,45(3)
powierzchnia nośna [m2]	18,70
MASY
masa własna [kg]	610	536	610	610
masa użyteczna [kg]	290	290	290	150
masa startowa [kg]	900	826	900	760
OBCIĄŻENIA
obciążenie powierzchni nośnej [kg/m2]	48,13	44,17	48,13	40,64
obciążenie mocy [kg/kW (kg/KM)]	7,63 (6,63)	7,00 (5,16)	7,63 (5,63)	6,44 (4,75)
OSIĄGI
prędkość maksymalna [km/h]	174	180	180	185
prędkość przelotowa [km/h]	-	-	153	157
prędkość minimalna [km/h]	-	73,5	-	-
prędkość wznoszenia [m/s] na wysokości 0 m	2,7	3,3	3,0	3,5
czas wznoszenia [min.] na wysokość 1000 m	-	-	6,5	5,5
pułap [m]	3100	3100	3600	4600
zasięg [km]	-	-	500	340
rozbieg [m]	-	123	-	-
dobieg [m]	-	72	-	-
Przypisy do tabeli: (1) - prototyp SP-BPB wg sprawozdania ITL z prób; (2) - samoloty seryjne wg umowy z DWL; (3) - wg innych źródeł 3,75 m;

Napęd: jeden 7-cylindrowy silnik gwiazdowy, chłodzone powietrzem, typu Siemens Bramo Sh-14a o mocy startowej 118 kW (160 KM) i mocy nominalnej 96 kW (130 KM), napędzający stałe 2-łopatowe śmigło drewniane firmy Szomański typu BB-20-B-D

Uzbrojenie: brak

Załoga: 2 osoby (pilot + uczeń)

Wytwórnia: Doświadczalne Warsztaty Lotnicze, Warszawa, Polska

Produkcja: 1 prototyp + 5 egzemplarzy seryjnych

Użytkownicy: Polska, Rumunia, Niemcy (?)

---

Wykaz literatury:

1. A. Glass "Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939", WKiŁ, Warszawa, 1976

2. L. Dulęba, A. Glass "Samoloty RWD", WKiŁ, Warszawa, 1983

3. Z. Jankiewicz "Wodnosamoloty", Wydawnictwo MON, Warszawa, 1986

4. A. Morgała "Samoloty w polskim lotnictwie morskim", WKiŁ, Warszawa, 1985

5. M. Konarski, A. Olejko "Polskie lotnictwo morskie 1920-56", AJ-Press, Gdańsk, 1998

6. A. Morgała "Polskie samoloty wojskowe 1918-1939", Wydawnictwo MON, Warszawa, 1972

7. A. Morgała "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2003

zdjęcia/photos: archiwum Andrzeja Glassa
rysunek kolorowy/artwork: Krzysztof Cieślak