PZL-62

POLSKA

Jednosilnikowy samolot myśliwski. Projekt.

---

W połowie 1939 roku w Naczelnym Dowództwie Lotnictwa powstała koncepcja budowy kilku samolotów bojowych z nowymi francuskimi silnikami rzędowymi typu Hispano-Suiza 12Z (HS-89ter), których licencję na produkcję w Polsce zamierzano zakupić. Spodziewano się, że znacząco poprawi to ich osiągi w porównaniu z budowanymi dotąd samolotami z silnikami gwiazdowymi. Tym bardziej, że optymistycznie zakładano - w ślad za francuskimi konstruktorami - iż silnik ten osiągnie w niedalekiej przyszłości moc rzędu 1400-1600 KM. W ten sposób za około dwa-trzy lata polskie lotnictwo otrzymałoby samoloty w niczym nie ustępujące analogicznym konstrukcjom zagranicznym.

Prace nad projektami aż czterech nowych samolotów podjęto w biurze konstrukcyjnym Państwowych Zakładów Lotniczych. Dwa z nich miały być rozwinięciami istniejących konstrukcji, a dwa kolejne zupełnie nowymi samolotami. Zespół inżyniera Wsiewołoda Jakimiuka przystąpił wówczas do opracowania projektu myśliwca PZL-56 "Kania", będącego modyfikacją PZL-50 "Jastrząb". Inżynierowie Franciszek Misztal i Tadeusz Tarczyński rozpoczęli prace nad projektem dwusilnikowego pościgowca PZL-54 "Ryś", będącego powiększoną i zmodyfikowaną wersją PZL-48 "Lampart". W zespole inżyniera Stanisława Praussa rozpoczęto wstępne studium samolotu szturmowego i bombowego "Łosoś" zupełnie nowej koncepcji. Natomiast inżynier Jerzy Dąbrowski - twórca m.in. słynnego PZL-37 "Łoś" i PZL-49 "Miś" - rozpoczął na początku sierpnia 1939 roku opracowywanie projektu wstępnego nowoczesnego samolotu myśliwskiego, oznaczonego najprawdopodobniej PZL-62 (zobacz przypis 1).

Dowództwo Lotnictwa wykazało duże zainteresowanie projektem PZL-62. Był to wolnonośny dolnopłat całkowicie metalowej konstrukcji, w którym zamierzano zastosować kilka bardzo nowoczesnych jak na ówczesne polskie warunki rozwiązań. Samolot miał mieć całkowicie chowane podwozie, łącznie z kółkiem ogonowym, przy czym koła główne miały być składane do wnęk w skrzydłach w kierunku na zewnątrz. W skrzydłach zamierzano umieścić potężne uzbrojenie złożone z sześciu-ośmiu karabinów maszynowych, choć ta kwestia była wciąż dyskutowana z Dowództwem Lotnictwa (wojsko preferowało uzbrojenie umieszczone w kadłubie). Resztę wewnętrznej konstrukcji skrzydeł miały zająć integralne zbiorniki paliwa. Skrzydła wyposażono również w klapy (w tym na podkadłubowej części skrzydła) i automatyczne sloty systemu Handley Page. Uzupełnieniem uzbrojenia skrzydłowego miało być działko strzelające przez wał śmigła, na co pozwalała konstrukcja silnika Hispano-Suiza. Pod kadłubem umieszczono wysuwaną chłodnicę cieczy chłodzącej silnik, którą sterować miał automat reagujący na temperaturę silnika. Kabina pilota była w pełni dostosowana do lotów nocnych (podświetlane tarcze przyrządów itp.), miała klimatyzację i ogrzewanie. Samolot wyposażono też w radiostację nadawczo-odbiorczą, instalację tlenową i opancerzenie stanowiska pilota złożone z płyt pancernych z tyłu i po bokach fotela. Również szyba wiatrochronu miała być wykonana z grubego szkła pancernego.

Oparty na szkicach konstruktora rysunek polskiego samolotu myśliwskiego PZL-62, odtwarzający jego przypuszczalny wygląd. Samolot ten, o prędkości obliczeniowej rzędu 600-650 km/h, miał przywrócić Polsce równorzędność z innymi państwami w wyposażeniu lotnictwa myśliwskiego.
(rysunek: Jerzy B. Cynk)

Jeszcze w lecie 1939 roku wykonano w tunelu aerodynamicznym Instytutu Aerodynamicznego dmuchania modelu późniejszego PZL-62. Ich wyniki były bardzo pozytywne i konstruktor spodziewał się, że samolot osiągnie prędkość maksymalną około 600-660 km/h (wg [2] nawet 700 km/h !). Zaraz potem komisja złożona z przedstawicieli Lotnictwa Wojskowego zatwierdziła pełnowymiarową makietę myśliwca i złożyła w PZL zamówienie na budowę dwóch latających prototypów i trzeciego do badań statycznych [1]. W tym samym czasie bliskie (?) sfinalizowania były rozmowy z Francuzami na temat zakupu licencji na silniki Hispano-Suiza 12Z. Pierwsze pięć egzemplarzy tego silnika miało zostać dostarczonych do Polski pod koniec 1939 roku [1, 6], z czego dwa były przeznaczone dla prototypów PZL-62 [1]. Spodziewano się, że w lecie 1940 roku pierwszy prototyp PZL-62 rozpocznie próby w locie [1, 6], a pierwsze egzemplarze seryjne trafią do jednostek najwcześniej około 1942 roku [2, 6].

Polski samolot myśliwski PZL-62 w walce z niemieckim bombowcem nurkującym Junkers Ju 187 gdzieś nad granicą Prus Wschodnich około 1942 roku - wizja artystyczna.
(rysunek: Richard Lewis Mendes)

Tymczasem wybuch wojny we wrześniu 1939 roku przerwał dalsze prace nad PZL-62 na etapie projektu wstępnego, po zaledwie czterech tygodniach prac [2]. Jak zgodnie twierdzi większość historyków naszego lotnictwa, a także byłych konstruktorów PZL, samolot PZL-62 w projektowanej formie miał jednak nikłe szanse na realizację (podobnie zresztą jak PZL-56, PZL-54 czy "Łosoś"). Powodem był silnik Hispano-Suiza, który w owym czasie - w modelach 12X czy 12Y - osiągał moc zaledwie około 800 do 1100 KM. Małe były szanse, by udało się w trakcie jego rozwoju osiągnąć zakładane 1400-1600 KM, a jeśli nawet, to zapewne dopiero około 1942 roku. Taki silnik byłby więc dostępny w Polsce może w połowie lat 40-tych co oznacza, że samolot PZL-62 spotkałby ten sam los, co kilka lat wcześniej pościgowego PZL-38 "Wilk" - brak odpowiedniego silnika. Natomiast zainstalowanie słabszego silnika rzędowego, o mocy około 1100 KM, z całą pewnością obniżyłoby projektowane osiągi myśliwca PZL-62 [2].

Polski samolot myśliwski PZL-62 - wizja artystyczna. Samolot ma zamalowane oznakowanie i białe pola w znakach rozpoznawczych. PZL-62 był najnowocześniejszym samolotem myśliwskim projektowanym w Polsce przed wybuchem wojny we wrześniu 1939 roku.
(rysunek/artwork: Tomasz Maros)

Sprawa silników dla nowo projektowanych w 1939 roku polskich samolotów wojskowych to zresztą oddzielny temat. Wiele wskazuje na to, że decyzja opracowania samolotów dla silników rzędowych typu Hispano-Suiza 12Z o spodziewanej mocy 1400-1600 KM była pochopna. W latach 1939-1940 taki silnik był niedostępny, a nawet gdyby teotetycznie istniał, to zakup dużej ilości takich silników był wątpliwy ze względu na koszty, a uruchomienie ich licencyjnej produkcji w kraju raczej wykluczone z powodu niskich mocy produkcyjnych polskiego przemysłu (zamierzano w tym samym czasie podjąć licencyjną produkcję silników gwiazdowych - francuskich Gnôme-Rhône 14M "Mars" i brytyjskich Bristol "Hercules" II lub III) [2]. Wydaje się zatem, że nieco wcześniej byłyby dostępne silniki gwiazdowe dużej mocy - brytyjskie Bristol "Hercules" lub polskie PZL "Waran" i PZL "Legwan", a to oznacza, że projektowanie samolotów napędzanych silnikami rzędowymi było tylko stratą czasu. Może właśnie dlatego w lecie 1939 roku w zespole inżyniera Jakimiuka rozpoczęto prace nad projektem wstępnym jeszcze jednej odmiany "Jastrzębia", wyposażonej w silnik gwiazdowy dużej mocy - PZL-53 "Jastrząb" II [3, 5].

Rysunek polskiego samolotu myśliwskiego PZL-62 - widok z boku.
(Jerzy B. Cynk, rysunek: Wacław Klepacki)

Tak czy inaczej samolot PZL-62 był niewątpliwie najlepszym i najnowocześniejszym projektowanym przed wojną polskim samolotem myśliwskim, porównywalnym z francuskim Dewoitine D-520 czy brytyjskim Supermarine "Spitfire". Na przeszkodzie jego rozwoju stanęła jednak wojna oraz brak odpowiedniego silnika.

Na zakończenie warto wspomnieć, że w czasie wojny i po jej zakończeniu inż. Jerzy Dąbrowski - przebywający wówczas w Wielkiej Brytanii - opracował na bazie PZL-62 projekty dwumiejscowego samolotu szkolnego, samolotu sportowo-turystycznego, a także samolotu łącznikowego i obserwacyjnego. Ten ostatni został nawet pod koniec lat 40-tych zaproponowany brytyjskiemu lotnictwu Royal Air Force pod nazwą Percival "Gazelle" jako konkurent dla samolotu Auster AOP.

---

Dane taktyczno-techniczne (projektowane):

Konstrukcja: jednosilnikowy jednomiejscowy dolnopłat wolnonośny z zakrytą kabiną pilota i trójkołowym chowanym podwoziem z kółkiem ogonowym. Konstrukcja całkowicie metalowa. Usterzenie klasyczne, wolnonośne.

Wymiary

rozpiętość 11,00 m (wg [6] i [7] 11,25 m)

długość 8,50 m (wg [6] 9,25 m, wg [7] 9,64 m)

wysokość 3,86 m

powierzchnia nośna ok. 19,00 m² (wg [6] 22,00 m², wg [7] 22,50 m²)

Masy

masa własna 2000 kg

masa startowa maksymalna 3250 kg

Obciążenia

obciążenie powierzchni nośnej 171,05 kg/m² (wg [6] 147,73 kg/m², wg [7] 144,44 kg/m²)

obciążenie mocy około 3,16-2,76 kg/kW (2,32-2,03 kg/KM)

Osiągi (szacowane)

prędkość maksymalna 640-660 km/h (wg [2] nawet około 700 km/h !)

zasięg 800 km

Napęd: jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza 12Z o spodziewanej mocy około 1030-1177 kW (1400-1600 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne

Uzbrojenie: jedno stałe działko kalibru 20 mm typu Hispano-Suiza w przodzie kadłuba (strzelające przez oś śmigła) i osiem (wg [4] i [6] - sześć) stałych karabinów maszynowych kalibru 7,9 mm typu PWU wzór 36 (w tym dwa w przodzie kadłuba i sześć w skrzydłach lub - docelowo - wszystkie osiem w skrzydłach) oraz dodatkowo do 500 kg bomb na zewnętrznych zaczepach pod kadłubem i/lub skrzydłami

Załoga: 1 osoba

Wytwórnia: Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL), Warszawa, Polska

Produkcja: tylko projekt

---

Przypisy:

(1) jest to oznaczenie domniemane, wynikające z relacji inż. W. Jakimiuka, iż w lecie 1939 roku pracował on nad projektem oznaczonym numerem PZL-63 - "zaraz po myśliwcu Dąbrowskiego" [8]. Inż. J. Dąbrowski nie pamiętał i nigdy nie podawał w swoich relacjach żadnego oznaczenia dla swojego projektu. Nie występuje ono także w żadnych znanych dokumentach. (powrót do tekstu)

---

Wykaz literatury:

1. J. B. Cynk "Polish Aircraft 1893-1939", Putnam, London, 1971

2. E. Malak "Prototypy samolotów bojowych. Polska. 1936-1939", WUW, Wrocław, 1990

3. A. Glass "Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939", WKiŁ, Warszawa, 1976

4. A. Popiel "Uzbrojenie lotnictwa polskiego 1918-1939", SIGMA NOT, Warszawa, 1991

5. J. B. Cynk "Polskie lotnictwo myśliwskie w boju wrześniowym", AJ-Press, Gdańsk, 2000

6. A. Morgała "Polskie samoloty wojskowe 1918-1939", Wydawnictwo MON, Warszawa, 1972

7. A. Morgała "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2003

8. Lotnictwo nr 11/2004

rysunki/drawings: Jerzy B. Cynk i Wacław Klepacki
rysunki kolorowe/colour artworks: Richard Lewis Mendes, Tomasz Maros