PZL-54 "Ryś"

POLSKA

Dwusilnikowy ciężki samolot myśliwski. Projekt.

---

W połowie 1939 roku, na skutek narastającego zagrożenia wojennego, w Naczelnym Dowództwie Lotnictwa powstała koncepcja budowy kilku samolotów bojowych z nowymi francuskimi silnikami rzędowymi typu Hispano-Suiza 12Z (HS-89ter) o dużej mocy, których licencję na produkcję w Polsce zamierzano zakupić. Spodziewano się, że znacząco poprawi to ich osiągi w porównaniu z budowanymi dotąd samolotami z silnikami gwiazdowymi. Tym bardziej, że optymistycznie zakładano - w ślad za francuskimi konstruktorami - iż silnik ten osiągnie w niedalekiej przyszłości moc rzędu 1400-1600 KM. W ten sposób za około dwa-trzy lata polskie lotnictwo otrzymałoby samoloty w niczym nie ustępujące analogicznym konstrukcjom zagranicznym.

Prace nad projektami aż czterech nowych samolotów podjęto na początku sierpnia 1939 roku w biurze konstrukcyjnym Państwowych Zakładów Lotniczych. Dwa z nich miały być rozwinięciami istniejących konstrukcji, a dwa kolejne zupełnie nowymi samolotami. Zespół inżyniera Wsiewołoda Jakimiuka przystąpił wówczas do opracowania projektu myśliwca PZL-56 "Kania", będącego daleką modyfikacją PZL-50 "Jastrząb". W zespole inżyniera Stanisława Praussa rozpoczęto wstępne studium samolotu szturmowego i bombowego "Łosoś" zupełnie nowej koncepcji. Inżynier Jerzy Dąbrowski - twórca m.in. słynnego bombowca PZL-37 "Łoś" i jego następcy PZL-49 "Miś" - rozpoczął opracowywanie projektu nowoczesnego samolotu myśliwskiego PZL-62. Natomiast Inżynierowie Franciszek Misztal i Tadeusz Tarczyński rozpoczęli prace nad projektem dwusilnikowego ciężkiego samolotu myśliwskiego (pościgowego) oznaczonego PZL-54 i nazwanego "Ryś", będącego powiększoną i zmodyfikowaną wersją samolotu PZL-48 "Lampart".

Samolot PZL-54 miał być dwusilnikowym dolnopłatem wolnonośnym o całkowicie metalowej konstrukcji, z zakrytymi kabinami dwuosobowej załogi i podwójnym usterzeniem pionowym. Stanowił on kontynuację koncepcji zapoczątkowanej samolotem pościgowym PZL-38 "Wilk". Dla "Rysia" konstruktorzy przyjęli taki sam układ aerodynamiczny jak dla "Lamparta", jednak jego wymiary miały być powiększone, bliższe wymiarom bombowca PZL-37 "Łoś". Przyczyną tego był przewidywany znaczny wzrost masy własnej i startowej samolotu, spowodowany większą masą zespołu napędowego i uzbrojenia. Konstrukcja wewnętrzna samolotu PZL-54 byłaby z pewnością wzorowana na opracowanej dla PZL-48. Silniejsze miało być natomiast uzbrojenie.

Polski dwusilnikowy samolot myśliwski (pościgowy) PZL-48 "Lampart" - poprzednik projektowanego tuż przed wybuchem wojny samolotu PZL-54 "Ryś".
(Jerzy B. Cynk/rysunek: Wacław Klepacki)

W chwili wybuchu wojny samolot PZL-54 znajdował się dopiero na etapie opracowywania projektu wstępnego. Gotowe były jedynie pierwsze szkice myśliwca i określono jego zasadnicze przewidywane parametry techniczne. Jak stwierdził po latach profesor Franciszek Misztal, we wrześniu 1939 roku "Ryś" był dopiero "...daleką wizją, wybiegającą w przyszłość..." [2]. Pierwsze maszyny seryjne - oczywiście po zaakceptowaniu "Rysia" do produkcji - mogłyby wejść do służby przypuszczalnie nie wcześniej niż w 1942 roku. Według opracowanego przez Sztab Lotniczy wiosną 1939 roku planu rozbudowy polskiego lotnictwa na lata 1940-42, w dniu 1 kwietnia 1942 roku polskie lotnictwo wojskowe miało dysponować m.in. 147 samolotami pościgowymi klasy "Lamparta" lub "Rysia". Ponieważ "Ryś" miałby z pewnością wyższe osiągi niż "Lampart", więc to zapewne on zostałby wybrany do produkcji i uzbrojenia lotnictwa. Wydaje się jednak, że bardzo istotną przeszkodą na drodze rozwoju tego samolotu mógł się okazać... brak odpowiednich silników.

Sprawa silników dla nowo projektowanych w 1939 roku polskich samolotów wojskowych to zresztą oddzielny temat. Wiele wskazuje na to, że decyzja opracowania samolotów dla silników rzędowych typu Hispano-Suiza 12Z o spodziewanej mocy 1400-1600 KM była nieco pochopna. W latach 1939-1940 taki silnik był jeszcze niedostępny, a nawet gdyby teoretycznie istniał, to zakup dużej ilości takich silników był wątpliwy ze względu na koszty, a uruchomienie ich licencyjnej produkcji w kraju raczej wykluczone z powodu niskich mocy produkcyjnych polskiego przemysłu (zamierzano w tym samym czasie podjąć licencyjną produkcję silników gwiazdowych - francuskich Gnôme-Rhône 14M "Mars" i brytyjskich Bristol "Hercules" II lub III). Wydaje się zatem, że nieco wcześniej byłyby dostępne silniki gwiazdowe dużej mocy - brytyjskie Bristol "Hercules" lub polskie PZL "Waran" i PZL "Legwan", a to oznacza, że projektowanie samolotów napędzanych silnikami rzędowymi było tylko stratą czasu. [2]

W takiej sytuacji zatem program rozwoju samolotu PZL-54 (podobnie zresztą jak samolotów PZL-56 "Kania", PZL-62 i "Łosoś") stał pod poważnym znakiem zapytania i mógł w ogóle nie zostać urzeczywistniony. Powodem był silnik Hispano-Suiza, który w owym czasie - w modelach 12X czy 12Y - osiągał moc zaledwie około 800 do 1000 KM. Małe były szanse, by udało się w trakcie jego rozwoju osiągnąć zakładane 1400-1600 KM, a jeśli nawet, to zapewne dopiero około 1942 roku. Taki silnik byłby więc dostępny w Polsce najwcześniej w połowie lat 40-tych, co oznacza, że samolot PZL-54 spotkałby zapewne ten sam los, co kilka lat wcześniej PZL-38 "Wilk" - brak odpowiedniego silnika. Natomiast zainstalowanie słabszych silników rzędowych, o mocy po około 1000 KM, z całą pewnością obniżyłoby projektowane osiągi maszyny. [2]

---

Dane taktyczno-techniczne (projektowane):

Konstrukcja: dwusilnikowy dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny z zakrytymi kabinami załogi i trójkołowym chowanym podwoziem z kółkiem ogonowym. Konstrukcja całkowicie metalowa. Usterzenie wolnonośne z podwójnymi statecznikami pionowymi.

Wymiary

brak danych - większe od samolotu PZL-48 "Lampart"

Masy (szacowane)

masa własna około 4000-4500 kg

masa startowa około 5500-7000 kg

Osiągi (szacowane)

prędkość maksymalna 600-640 km/h

Napęd: dwa 12-cylindrowe silniki rzędowe w układzie V, chłodzone cieczą, typu Hispano-Suiza 12Z o spodziewanej mocy po około 1030-1177 kW (1400-1600 KM) każdy, napędzające 3-łopatowe metalowe śmigła przestawialne

Uzbrojenie: prawdopodobnie dwa stałe działka kalibru 20 mm typu FK wzór 38D i sześć stałych karabinów maszynowych kalibru 7,9 mm typu PWU wzór 36 (wszystkie w przodzie kadłuba), dwa ruchome karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm typu PWU wzór 37 "Szczeniak" w stanowisku strzelca na grzbiecie środkowej części kadłuba oraz jedna bomba o masie maksymalnej do 500 kg na zewnętrznym zaczepie pod kadłubem

Załoga: 2 osoby (pilot + strzelec/radiotelegrafista/nawigator/bombardier)

Wytwórnia: Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL), Warszawa, Polska

Produkcja: tylko projekt

---

Wykaz literatury:

1. A. Glass "PZL 38 Wilk", Wydawnictwo Militaria, Warszawa, 1995

2. E. Malak "Prototypy samolotów bojowych. Polska. 1936-1939", Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 1990

3. A. Glass "Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939", WKiŁ, Warszawa, 1976

4. J. B. Cynk "Polskie lotnictwo myśliwskie w boju wrześniowym", AJ-Press, Gdańsk, 2000

5. A. Morgała "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2003

6. Lotnictwo nr 11/2004

rysunek: Wacław Klepacki, Jerzy B. Cynk