PZL-33

POLSKA

Jednosilnikowy lekki samolot szkolno-myśliwski. Projekt.

---

Wstępny projekt koncepcyjny lekkiego samolotu szkolno-myśliwskiego PZL-33 opracowany został na przełomie 1934 i 1935 roku w Państwowych Zakładach Lotniczych (PZL) przez inż. Zbysława Ciołkosza, pod koniec prac projektowych nad samolotem bombowym PZL-30B "Żubr". Wiadomo, że w wykonaniu obliczeń PZL-33 brał udział inż. Antoni Zagórski, który rozpoczął pracę w PZL na początku 1935 roku. Ta data ustala zatem jednoznacznie czas powstania projektu. Samolot PZL-33 miał być typem pośrednim między szkolnym PWS-16 a myśliwskim PZL P.11 i w założeniu miał służyć do zaawansowanego treningu pilotów myśliwskich, a w razie potrzeby także jako lekki myśliwiec. W tym celu przewidywano uzbrojenie samolotu w jeden lub dwa karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm (prawdopodobnie typu PWU wz. 33), umeszczone po bokach przedniej części kadłuba i strzelające przez krąg śmigła.

Rysunek samolotu szkolno-myśliwskiego PZL-33, odtwarzający przypuszczalny wygląd początkowej wersji projektu, napędzanej silnikiem typu De Havilland "Gipsy Twelve" - widok z boku.
(rysunek: Andrzej Glass/TLiA)

Nowy samolot miał mieć typową dla wcześniejszych konstrukcji Zbysława Ciołkosza mieszaną konstrukcję, z kratownicowym kadłubem spawanym z rur stalowych i drewnianymi skrzydłami, krytymi sklejką i płótnem. Przewidywano zastosowanie skrzydła o niewielkiej grubości względnej profilu, usztywnionego cięgnami od góry (do kadłuba) i od dołu (do "piramidki" umieszczonej za złożonymi kołami podwozia). Taka konstrukcja płata miała zapewnić jego niewielką masę i zarazem dużą wytrzymałość. Układ dolnopłata usztywnionego linkami był w owym czasie stosowany np. w amerykańskim myśliwcu Boeing P-26. Jednak PZL-33 miał być znacznie nowocześniejszy od Boeinga ze względu na zakrytą kabinę pilota i chowane podwozie.

Fragment dokumentacji rysunkowej do patentu nr 24994, ukazujący składane podwozie opracowane i opatentowane przez Zbysława Ciołkosza. Takie podwozie było przewidziane do użycia w projekcie samolotu szkolno-myśliwskiego PZL-33, a potem najprawdopodobniej także myśliwskiego PZL-39. Podstawą do wykonania rysunku patentowego był projekt samolotu PZL-33 z silnikiem G-1620bis "Mors" B. Na rysunku pokazano samolot PZL-33 z wypuszczonym podwoziem w widoku z boku (Fig.1) i z przodu (Fig.2). Podwozie nieproporcjonalnie wysokie, aby pokazać szczegóły konstrukcyjne.
(rysunek: TLiA)

Zbysław Ciołkosz był autorem pierwszego w Polsce chowanego podwozia na samolocie, zastosowanego w 1933 roku na PZL-27. Ponieważ w połowie lat 30-tych było już raczej oczywiste, że kolejne projektowane samoloty myśliwskie i bombowe będą miały chowane podwozie, więc konstruktor zaproponował zastosowanie takiego podwozia również na szkolno-myśliwskim PZL-33. Nowe podwozie, opracowane specjalnie z myślą o PZL-33, zostało przez Ciołkosza zgłoszone do opatentowania w dniu 20 kwietnia 1935 roku (patent polski nr 24994, udzielony w dniu 6 sierpnia {wg [2] 18 maja} 1937 roku). Zasadniczą cechą tego podwozia było to, że po złożeniu koła zachowywały pionową pozycję pod kadłubem. Dzięki temu podczas przymusowego lądowania ze schowanym podwoziem uszkodzeniu ulegało tylko śmigło, zaś samolot toczył się po ziemi na kołach. W pozycji schowanej koła oprofilowane były z tyłu specjalną "piramidką", do której przymocowane były także dolne naciągi skrzydeł.

Fragment dokumentacji rysunkowej do patentu nr 24994. Na rysunku pokazano samolot PZL-33 z silnikiem G-1620bis "Mors" B ze schowanym podwoziem w widoku z boku (Fig.3).
(rysunek: TLiA)

Początkowo do napędu samolotu PZL-33 przewidywano brytyjski 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie odwróconego V typu De Havilland "Gipsy Twelve" o mocy 420 KM. Silnik ten jednak miał masę aż 480 kg i długość 2,1 m. Wkrótce potem do napędu PZL-33 rozważano zastosowanie nowego polskiego silnika gwiazdowego typu G-1620bis "Mors" B (inaczej G-1620B "Mors" II, potem "Wydra"), skonstruowanego w Polskich Zakładach Skody (potem PZL WS 1) przez niezwykle uzdolnionego inż. Stanisława Nowkuńskiego. Silnik "Wydra" ("Mors" B) miał znacznie większy przekrój czołowy i tym samym opór aerodynamiczny, ale był lżejszy - miał masę tylko 290 kg - i rozwijał nieco większą moc - 430 KM. Dla tak lekkiego samolotu jak PZL-33 nie było to bez znaczenia. Projekt samolotu PZL-33 z silnikiem G-1620bis stał się podstawą do wykonania rysunków patentowych.

Fragment dokumentacji rysunkowej do patentu nr 24994. Na rysunku pokazano samolot PZL-33 z silnikiem G-1620bis "Mors" B ze schowanym podwoziem w widoku z przodu (Fig.4) oraz szczegóły mechanizmu chowania podwozia (Fig.5).
(rysunek: TLiA)

Projekt samolotu PZL-33 nie został zrealizowany, prawdopodobnie ze wzlędu na brak zapotrzebowania na tak specjalizowany samolot treningowy. W tym czasie uruchomiono bowiem seryjną produkcję bardzo udanych samolotów szkolno-treningowych rodziny PWS-16/PWS-26, a do treningu pilotów myśliwskich przekazano wycofane z eskadr bojowych samoloty myśliwskie PWS-10 i PZL P.7. Nie było więc potrzeby ponoszenia wydatków na nowy samolot treningowy. W wiązku z tym najprawdopodobniej już w połowie 1935 roku wszelkie prace nad projektem samolotu szkolno-myśliwskiego PZL-33 zostały przerwane. Natomiast doświadczenia zebrane podczas prac nad PZL-33 Zbysław Ciołkosz wykorzystał wkrótce przy opracowywaniu projektu lekkiego samolotu myśliwskiego PZL-39.

---

Dane taktyczno-techniczne PZL-33 z silnikiem "Wydra" (projektowane, przybliżone):

Konstrukcja: jednosilnikowy jednomiejscowy dolnopłat ze skrzydłami usztywnionymi cięgnami, z zakrytą kabiną pilota i chowanym trójpodporowym dwukołowym podwoziem z płozą ogonową. Konstrukcja mieszana drewniano-metalowa z pokryciem sklejkowym i płóciennym. Usterzenie klasyczne, wolnonośne.

Wymiary

rozpiętość ok. 10-11 m

długość ok. 7,5 m

powerzchnia nośna ok. 18 m²

Masy

masa własna ok. 700-750 kg

Osiągi

brak danych

Napęd: początkowo - jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie odwróconego V, chłodzony powietrzem, typu De Havilland "Gipsy Twelve" o mocy trwałej 309 kW (420 KM), napędzający 2-łopatowe śmigło

docelowo - jeden 9-cylindrowy silnik gwiazdowy, chłodzony powietrzem, typu PZL G-1620bis (G-1620B) "Wydra" (wcześniej "Mors" B lub "Mors" II) o mocy trwałej 316 kW (430 KM), napędzający 2-łopatowe śmigło

Uzbrojenie: jeden lub dwa stałe karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm (prawdopodobnie typu PWU wzór 33) po bokach przedniej części kadłuba

Załoga: 1 osoba

Wytwórnia: Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL), Warszawa, Polska

Produkcja: tylko projekt

---

Wykaz literatury:

1. Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 7/88

2. A. Morgała "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2003

rysunki: Andrzej Glass, TLi