PZL-49 "Miś"

POLSKA

Dwusilnikowy średni samolot bombowy. Projekt.

---

Już na początku 1937 roku inżynier Jerzy Dąbrowski otrzymał od Dowództwa Lotnictwa zlecenie na opracowanie projektu wstępnego dwusilnikowego średniego bombowca, który miał się stać w przyszłości następcą dopiero co skonstruowanego samolotu PZL-37 "Łoś". Taka procedura, polegająca na rozpoczynaniu prac nad nowym samolotem już w chwili ukończenia poprzedniego, zapewniła by polskiemu lotnictwu praktycznie ciągły dostęp do najnowocześniejszego sprzętu.

Zespół konstrukcyjny kierowany przez Dąbrowskiego, w skład którego wchodzili m.in. inżynierowie Piotr Kubicki i Stanisław Kot, przystąpił do prac nad projektem nowego bombowca w 1938 roku. Samolot - oznaczony PZL-49 i nazwany "Miś" - miał być bezpośrednim rozwinięciem "Łosia" i przypominał go ogólną koncepcją aerodynamiczną. Przewidywano jednak uzyskanie znacznie wyższych osiągów i większych możliwości bojowych. Był to wolnonośny dwusilnikowy dolnopłat z zakrytymi kabinami czteroosobowej załogi, chowanym podwoziem i podwójnym usterzeniem pionowym. Do jego napędu przewidywano silniki gwiazdowe o mocy rzędu 884-1178 kW (1200-1600 KM). Gdy w maju 1938 roku finalizowano z brytyjską firmą Bristol umowę licencyjną na produkcję w PZL Wytwórni Silników nr 1 (PZL WS 1) silników bezzaworowych typu "Hercules" IM, to one właśnie zostały wzięte pod uwagę jako napęd podstawowej wersji "Misia". Samolot PZL-49 różnił się od PZL-37 także zmodyfikowanym uzbrojeniem obronnym. W miejsce górnego otwartego stanowiska strzeleckiego postanowiono zainstalować wysuwaną, obrotową wieżyczkę strzelecką konstrukcji Dąbrowskiego, a w miejsce dolnego stanowiska - wysuwaną z kadłuba pod ciężarem strzelca gondolę, tzw. "kołyskę" (podobną do zastosowanej w jednosilnikowym PZL-46 "Sum"). Nie rozstrzygnięto ostatecznie uzbrojenia wieżyczki strzeleckiej, a wśród rozpatrywanych wariantów były m.in. działka kalibru 20 mm typu Oerlikon FFS lub polskie FK wzór 38 albo baterie czterech lub sześciu karabinów maszynowych. Uzbrojenie bombowe o masie maksymalnej do 3000 kg umieszczone było - podobnie jak w "Łosiu" - w komorach bombowych w kadłubie i centropłacie.

Ze względu na wzrost masy startowej wzmocnieniu uległa konstrukcja nośna samolotu. Nadal jednak blisko 50% części miało być wspólnych z samolotem PZL-37 "Łoś". O ile zewnętrzne części płatów pozostały prawie niezmienione, to centropłat był całkiem nowy, z pogłębioną komorą bombową i prostą krawędzią spływu, bez charakterystycznych dla "Łosia" wydłużonych spływów przykadłubowych. Wydłużeniu i poszerzeniu uległ kadłub maszyny. Zwiększono również nieznacznie powierzchnie stateczników pionowych. Podwójne koła podwozia głównego - według wzoru opatentowanego przez inżyniera Kubickiego - chowane były do gondol silnikowych w kierunku do przodu. Chowane było także kółko ogonowe. Na bombowcu zastosowano integralne zbiorniki paliwa w skrzydłach, a dodatkowe zbiorniki mogły być montowane w komorze bombowej.

Polski dwusilnikowy samolot bombowy PZL-49 "Miś" - widok z boku. Liniami przerywanymi zaznaczono wysuwaną górną wieżyczkę strzelecką i podkadłubową tzw. "kołyskę".
(Jerzy B. Cynk/rysunek: Wacław Klepacki)

Szczegółowy projekt PZL-49 opracowano już w pierwszej połowie 1938 roku, ale na przeszkodzie w jego ostatecznym ukończeniu stanęły... wymiary francuskich bomb lotniczych, które przewidywano na uzbrojenie bombowca. Najpierw konstruktorzy mieli problemy z uzyskaniem wymiarów tych bomb, a potem otrzymane wymiary i masy okazały się nie do zaakceptowania w projekcie. Ostatecznie projekt ukończono, a o gabarytach bomb miał zadecydować samodzielnie Dział Uzbrojenia wytwórni PZL.

W sierpniu 1938 roku Dowództwo Lotnictwa zamówiło w wytwórni Bristol trzy wzorcowe silniki typu "Hercules" IM, z planowaną dostawą do PZL na maj-czerwiec 1939 roku. Jednak na początku 1939 roku zamówienie zmieniono na trzy silniki w mniej zawodnej wersji "Hercules" II o mocy maksymalnej 1013 kW (1375 KM). Miały one dotrzeć do Polski we wrześniu 1939 roku. Tymczasem na wiosnę 1939 roku firma Bristol zaoferowała Polsce jeszcze mocniejsze silniki w wersji "Hercules" III z kompletną instalacją zawierającą silnik wraz z osłoną, układem chłodzenia i wydechu spalin oraz niezbędnym osprzętem (tzw. "kapsuła mocy" - power-egg). Pierwotne zamówienie Dowództwa Lotnictwa uległo więc dalszej rewizji, tym razem na trzy silniki typu "Hercules" III z opcją na dalsze 15 sztuk. Równocześnie PZL WS 1 podjęła przygotowania do uruchomienia produkcji licencyjnej tych silników.

Pod koniec 1938 roku lub na początku 1939 roku w Wytwórni Płatowców nr 1 zakładów PZL (PZL WP 1) rozpoczęto wstępne przygotowania do budowy pierwszych drobnych podzespołów dla dwóch prototypów samolotu PZL-49 "Miś". Dodatkowo na początku 1939 roku wykonano makietę kadłuba samolotu w skali 1:1 z kawałkiem lewego skrzydła w celu sprawdzenia rozplanowania kabiny i rozmieszczenia wyposażenia. Na jesieni 1939 roku zamierzano przeprowadzić próby statyczne elementów pierwszego egzemplarza PZL-49/I, natomiast drugi prototyp PZL-49/II miał stanowić wzorzec dla pierwszej wersji seryjnej PZL-49A "Miś" A z silnikami typu PZL-Bristol "Hercules" III. Konstruktorzy bombowca planowali także jego wersję eksportową, napędzaną francuskimi 14-cylindrowymi silnikami gwiazdowymi typu Gnôme-Rhône 14N-50/51 (lewo- i prawoobrotowe) o mocy po 1031 kW (1400 KM) i również francuskimi śmigłami. Zakłady PZL podjęły starania o uzyskanie wstępnego zamówienia produkcyjnego i w lecie 1939 roku planowano przeniesienie biura konstrukcyjnego i produkcji "Misia" do PZL Wytwórni Płatowców nr 2 (PZL WP 2) w Mielcu. Jednak budowa nowego bombowca dla polskiego lotnictwa nie była jeszcze wówczas przesądzona i tempo prac nad samolotem znacząco spadło. W sierpniu 1939 roku nowy terminarz prac przewidywał oblatanie pierwszego prototypu PZL-49/I dopiero latem 1940 roku. W przypadku podjęcia produkcji seryjnej pierwsze samoloty mogły więc trafić do jednostek liniowych nie wcześniej niż około 1942 roku. Nie wiadomo jednak, czy nie były to zbyt optymistyczne założenia, bowiem w chwili wybuchu wojny szczegółowy projekt konstrukcyjny samolotu nie był jeszcze całkowicie zakończony.

Tymczasem wybuch wojny we wrześniu 1939 roku przekreślił ostatecznie wszelkie ewentualne plany związane z rozwojem i produkcją "Misia". Istniejące rysunki techniczne bombowca zostały ewakuowane z PZL WP 1 do prywatnego mieszkania Jerzego Dąbrowskiego przy ulicy Belgijskiej w Warszawie, a następnie spalone przez żonę konstruktora podczas oblężenia Warszawy przez Niemców, aby nie dostały się w ręce agresora.

---

Dane taktyczno-techniczne wersji PZL-49A "Miś" A (projektowane, przybliżone):

Konstrukcja: dwusilnikowy czteromiejscowy dolnopłat wolnonośny z zakrytymi kabinami i trójkołowym chowanym podwoziem z kółkiem ogonowym (koła główne zdwojone). Konstrukcja całkowicie metalowa. Usterzenie wolnonośne z podwójnymi statecznikami pionowymi. Zapas paliwa 1600 litrów.

Wymiary

rozpiętość ok. 18,00 m (wg [3] 17,93 m, wg [5] i [6] 18,20 m)

długość ok. 14,50 m (wg [1] i [3] 14,30 m, wg [5] [6] 14,40 m)

wysokość 4,80 m

powierzchnia nośna 55,00 m² (wg [1] i [3] 53,50 m², wg [5] i [6] 53,00 m²)

Masy

masa własna 6500 kg (wg [1], [5] i [6] 6250 kg)

masa użyteczna 5000 kg (wg [1], [5] i [6] 5250 kg)

masa startowa 11500 kg

Obciążenia

obciążenie powierzchni nośnej 209,09 kg/m²

obciążenie mocy około 5,48 kg/kW (4,04 kg/KM)

Osiągi

prędkość maksymalna 520 km/h

zasięg 2000 km

zasięg maksymalny 3000 km

Napęd: dwa 14-cylindrowe silniki gwiazdowe w układzie podwójnej gwiazdy, chłodzone powietrzem, typu PZL-Bristol "Hercules" III o mocy startowej maksymalnej po 1005-1050 kW (1365-1425 KM) i mocy nominalnej po 829-862 kW (1125-1170 KM) każdy, napędzające metalowe 3-łopatowe śmigła przestawialne typu De Havilland lub PZL-Hamilton Standard

Uzbrojenie: dwa sprzężone ruchome karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm typu PWU wzór 37 (tzw. "szczeniak") w przednim stanowisku strzeleckim, dwa sprzężone ruchome karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm typu PWU wzór 37 w dolnym stanowisku strzeleckim w wysuwanej gondoli podkadłubowej (tzw. "kołysce"), jedno ruchome działko kalibru 20 mm typu Oerlikon FFS lub FK wzór 38 lub cztery sprzężone ruchome karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm typu PWU wzór 37 w wysuwanej obrotowej wieżyczce strzeleckiej na grzbiecie kadłuba (zobacz przypis 2) oraz bomby o masie maksymalnej do 3000 kg (wg [1] 2500 kg, wg [4] i [5] 2600 kg) w komorach bombowych w kadłubie i centropłacie

Załoga: 4 osoby (pilot/nawigator + obserwator/bombardier/strzelec + radiooperator/strzelec + strzelec)

Wytwórnia: Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL), Warszawa, Polska

Produkcja: tylko projekt + makieta

---

Przypisy:

(1) większość publikacji wcześniejszych niż [2] podaje, że do napędu "Misia" planowano silniki w wersji "Hercules" II, ale wraz z pojawieniem się szansy na produkcję licencyjną w PZL WS 1 silników "Hercules" III to one z pewnością miały tworzyć napęd "Misia".

(2) to wg [2], natomiast [4] i [5] podaje następujące rozpatrywane warianty uzbrojenia wieżyczki grzbietowej: (i) sześć sprzężonych karabinów maszynowych kalibru 7,9 mm typu PWU wzór 37, (ii) jedno działko kalibru 20 mm typu FK wzór 38D, (iii) jedno działko kalibru 20 mm typu Oerlikon i dwa sprzężone karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm nieznanego typu lub (iv) jedno działko kalibru 37 mm nieznanego typu (wg [5] typu Hispano-Suiza). Z kolei wg [6] i [7] w wieżyczce grzbietowej zamierzano zastosować działko kalibru 20 mm typu Hispano-Suiza HS-404, zakupione we Francji jeszcze w 1937 roku, a w 1938 roku przetestowane w Centrum Badań Balistycznych w Zielonce. Ponadto - również wg [6] i [7] - w 1938 roku zamówiono we Francji obrotnicę dla tego działka z terminem dostawy w czerwcu 1939 roku.

1. A. Glass "Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939", WKiŁ, Warszawa, 1976

2. J. B. Cynk "Samolot bombowy PZL-37 Łoś", WKiŁ, Warszawa, 1990

3. V. Nemeček "Vojenska letadla", dil 2, Nase Vojsko, Praha, 1990

4. A. Popiel "Uzbrojenie lotnictwa polskiego 1918-1939", SIGMA NOT, Warszawa, 1991

5. A. Morgała "Polskie samoloty wojskowe 1918-1939", Wydawnictwo MON, Warszawa, 1972

6. A. Morgała "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2003

7. Lotnictwo nr 11/2004

rysunek/drawing: Wacław Klepacki, Jerzy B. Cynk